alkoholizm - PARPA



Gdyby Alkohol mógł się przedstawić i przemówić, tak by to mniej więcej wyglądało:

Przyznać muszę, że byłem i jestem złodziejem w najgorszym – po ludzku sądząc – wydaniu. Kradnę rodzinie najlepszych ojców i synów. Kościołowi – najwierniejsze dzieci. Ojczyźnie – najzdolniejszych obywateli. Szkole i nauce – najtęższe umysły. Rodzinie ludzkiej – najpierwsze jednostki. A jednak cieszę się dotąd wolnością i mianem najlepszego dobroczyńcy ludzkości, przyjaciela człowieka, towarzysza jego radości i smutków.
Ja jestem na świecie największym gangsterem i przywodca mafii, która codziennie uśmierca miliony, zabierając im wszystko. Włamuje się do kieszeni, domów, serc i rodzin. Tylko ja znam klucze do wszystkich zamków, skarbnic i kas.
Mój gang nie boi się szubienicy, bo mam w swoim gronie przedstawicieli wszystkich warstw społecznych, nie wyłączając sprawujących władzę i wymierzających sprawiedliwość.
Jestem panem, monarchą i władcą. Mnie służą rządy, stawiając na czołowym miejscu w czasie bankietów i przyjęć. W mojej obecności decyduje się o losach świata, życiu i śmierci, ubija interesy…Moje zdanie w każdej sprawie jest ostateczne. Przy mnie ludzie bawią się, tańczą, płaczą i umierają.
Walą się trony jeden po drugim, kurczą imperia, upadają rządy, tylko moje imperium nie kurczy się i nie upada, choć niesie zagładę. Niszczę wszystko i wszystkich. Piękne dzieci, wspaniałą młodzież przemieniam w zbrodniarzy. Zapełniam nimi szpitale i zakłady poprawcze. Bogatych zamieniam w nędzarzy. Zdrowych w chorych. Mądrych w głupich. Kołyski w trumny. Miasta w cmentarze…
Któż mnie nie doświadczył? Któż mnie nie zna? I to dziecko mego przyjaciela pijaka. I ta poniewierana żona. Znają mnie dobrze kapłani, załamując ręce nad owocami wieloletniej pracy. Znają mnie izby wytrzeźwień, sądy, wiezienia, ale i też szkoły i dyskoteki.
Teraz nie muszę się już chyba przedstawiać? Mam nadzieje, że i wy nie zrazicie się do mnie i tylko u mnie szukać będziecie mocy, szczęścia tak, jak szukają miliony. Że i was nie zabraknie w mojej armii, z którą od lat zdobywam dla piekła.



Materiały z PARPA
(Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych)

------------------------------------

Uzależnienie od alkoholu

Zespół uzależnienia od alkoholu, zgodnie z kryteriami zawartymi w 10 edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD 10), należy definiować jako wystąpienie przynajmniej trzech z wymienionych poniżej objawów w okresie przynajmniej jednego miesiąca lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc:
1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu picia (głód alkoholowy).
2. Upośledzenie zdolności kontrolowania zachowań związanych z piciem (upośledzenie zdolności powstrzymywania się od picia, trudności w zakończeniu picia, trudności w ograniczaniu ilości wypijanego alkoholu).
3. Fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego w sytuacji ograniczenia lub przerywania picia (drżenie, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, bezsenność, niepokój, w krańcowej postaci majaczenie drżenne) lub używanie alkoholu w celu uwolnienia się od objawów abstynencyjnych.
4. Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu, potrzeba spożywania zwiększonych dawek dla osiągnięcia oczekiwanego efektu.
5. Koncentracja życia wokół picia kosztem zainteresowań i obowiązków.
6. Uporczywe picie alkoholu mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych następstw picia.
Uzależnienie od alkoholu jest chorobą chroniczną, postępującą i potencjalnie śmiertelną. Nie jest możliwe całkowite jej wyleczenie, a jedynie zahamowania narastania jej objawów i szkód zdrowotnych z nią związanych.
W świetle nowoczesnej wiedzy uzależnienie od alkoholu jest chorobą wieloczynnikową, bio-psycho-społeczną, uszkadzającą funkcjonowanie człowieka w sferze somatycznej, psychologicznej, społecznej i duchowej. Model leczenia tego schorzenia musi być dostosowany do takiego sposobu postrzegania tej choroby.

Sygnały ostrzegawcze
Picie alkoholu staje się problemem gdy:
zwiększa się ilość i częstotliwość spożywania alkoholu
zmienia się funkcja picia i rola alkoholu w życiu (picie nie jest już tylko elementem wzorca kulturowego, ale staje się lekarstwem na stres, smutek, samotność, lęk)
postępuje przywiązanie do sytuacji picia (narasta koncentracja na sytuacjach związanych z piciem, oczekiwanie na moment picia, celebrowanie picia, niepokój w sytuacji niemożności napicia się)
alkohol spożywany jest w nieodpowiednich sytuacjach, jak: okres ciąży i karmienia piersią, prowadzenie pojazdów, przy spożywaniu leków wchodzących w reakcje z alkoholem, pomimo chorób wykluczających spożywanie alkoholu itp.
nasilają się incydenty upojenia
pojawia się zaniepokojenie piciem i uwagi krytyczne wyrażane przez osoby bliskie oraz sygnały sugerujące ograniczenie ilości lub powstrzymanie się od picia
używanie alkoholu staje się sposobem usuwania przykrych skutków poprzedniego picia (klin)
pojawiają się trudności w przypominaniu sobie co się działo poprzedniego dnia w sytuacjach związanych z piciem
rosną negatywne konsekwencje nadużywania alkoholu, a mimo to picie jest nadal kontynuowane.

------------------------------------

Autodiagnoza

Czy piję za dużo?

Picie alkoholu opisywać można w gramach wypitego alkoholu lub posługując się miarą porcji standardowej. Przyjmuje się, że w Europie porcja taka zawiera zwykle 10 g czystego alkoholu. Porcja standardowa alkoholu (10 g czystego, stuprocentowego alkoholu) zawarta jest w ok. 250 ml piwa o mocy 5%, w ok. 100 ml wina o mocy 12% oraz w ok. 30 ml wódki o mocy 40%.
Do sprawdzenia, na ile ryzykowny (lub bezpieczny) jest aktualny model picia alkoholu może okazać się przydatny Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych ze Spożywaniem Alkoholu AUDIT.

Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Piciem Alkoholu
Przeczytaj dokładnie kolejne pytania. Zastanów się nad odpowiedzią. Przelicz ilość wszystkich wypijanych przez siebie rodzajów alkoholu (piwa, wina, wódki) na porcje standardowe wg podanego powyżej schematu. Zanotuj liczbę punktów. Bądź uczciwy. tylko wtedy wypełnianie testu ma sens.

1. Jak często pijesz napoje zawierające alkohol?
nigdy (0 pkt)
raz w miesiącu lub rzadziej (1 pkt)
2 do 4 razy w miesiącu (2 pkt)
2 do 3 razy w tygodniu (3 pkt)
4 razy w tygodniu lub częściej (4 pkt)

2. Ile porcji standardowych zawierających alkohol wypijasz w trakcie typowego dnia picia?
1–2 porcje (0 pkt)
3–4 porcje (1 pkt)
5–6 porcji (2 pkt)
7, 8 lub 9 porcji (3 pkt)
10 lub więcej (4 pkt)

3. Jak często wypijasz 6 lub więcej porcji podczas jednej okazji?
nigdy (0 pkt)
rzadziej niż raz w miesiącu (1pkt)
raz w miesiącu (2 pkt)
raz w tygodniu (3 pkt
codziennie lub prawie codziennie (4 pkt)

4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło ci się stwierdzić, że nie możesz zaprzestać picia po jego rozpoczęciu?
nigdy (0 pkt)
rzadziej niż raz w miesiącu (1 pkt)
raz w miesiącu (2 pkt)
raz w tygodniu (3 pkt)
codziennie lub prawie codziennie (4 pkt)

5. Jak często w ciągu ostatniego roku zdarzyło ci się z powodu picia alkoholu zrobić coś niewłaściwego, co naruszałoby normy i zwyczaje?
nigdy (0 pkt)
rzadziej niż raz w miesiącu (1 pkt)
raz w miesiącu (2 pkt)
raz w tygodniu (3 pkt)
codziennie lub prawie codziennie (4 pkt)

6. Jak często w ciągu ostatniego roku pojawiła się konieczność porannego klina, aby móc dojść do siebie po dużym piciu z poprzedniego dnia?
nigdy (0 pkt)
rzadziej niż raz w miesiącu (1 pkt)
raz w miesiącu (2 pkt)
raz w tygodniu (3 pkt)
codziennie lub prawie codziennie (4 pkt)

7. Jak często w ciągu ostatniego roku zdarzyło ci się doświadczyć poczucia winy lub wyrzutów sumienia po wypiciu alkoholu?
nigdy (0 pkt)
rzadziej niż raz w miesiącu (1 pkt)
raz w miesiącu (2 pkt)
raz w tygodniu (3 pkt)
codziennie lub prawie codziennie (4 pkt)

8. Jak często w czasie ostatniego roku nie byłaś/nie byłeś w stanie z powodu picia przypomnieć sobie co wydarzyło się poprzedniego wieczoru?
nigdy (0 pkt)
rzadziej niż raz w miesiącu (1 pkt)
raz w miesiącu (2 pkt)
raz w tygodniu (3 pkt)
codziennie lub prawie codziennie (4pkt)

9. Czy zdarzyło ci się doznać urazu w wyniku picia? A może z powodu twojego picia urazu doznał ktoś inny?
nie (0 pkt)
tak, ale nie w ostatnim roku (2 pkt)
tak, w ciągu ostatniego roku (4 pkt)

10. Czy zdarzyło się, że krewny, przyjaciel albo lekarz interesował się twoim piciem lub sugerował jego ograniczenie?
nigdy (0 pkt)
tak, ale nie w ostatnim roku (2 pkt)
tak, w ciągu ostatniego roku (4 pkt)

Interpretacja wyników

do 8 pkt – picie o niskim poziomie ryzyka
8–15 pkt – ryzykowne picie alkoholu
16–19 pkt – szkodliwe picie alkoholu
od 20 pkt wzwyż – podejrzenie uzależnienia od alkoholu

Jeśli wyniki testu AUDIT kwalifikują twoje picie jako ryzykowne i szkodliwe, konieczne jest ograniczenie picia alkoholu, bo albo już rodzi ono poważne problemy (picie szkodliwe), albo nieuchronnie pojawią się one, jeśli aktualny styl picia nie ulegnie zmianie (picie ryzykowne).
AUDIT nie jest podstawą stuprocentowej diagnozy uzależnienia od alkoholu, jednak w sytuacji, gdy wyniki testu i analiza ilości spożywanego alkoholu sugerują uzależnienie:
trzeba koniecznie sprawdzić podejrzenie uzależnienia, udając się do specjalistów pracujących w poradniach terapii uzależnienia od alkoholu. Rozmowa ze specjalistą na temat sposobu spożywania alkoholu i wynikających z niego kłopotów przyniesie odpowiedz na pytanie, czy osoba pijąca jest uzależniona od alkoholu i pomoc w zakresie wspólnego poszukania możliwości poradzenia sobie z tą sytuacją
pójście do placówki nie jest jednoznaczne z podjęciem leczenia odwykowego. Nikt nie może zmusić nikogo do podjęcia leczenia, ta decyzja należy zawsze do osoby mającej problemy z piciem
do placówki trzeba przyjść absolutnie trzeźwym, warto zatem przez kilka dni przed wyznaczonym spotkaniem nie pić alkoholu
dobrze jest zagwarantować sobie na dojście do poradni towarzystwo osoby, która nie nadużywa alkoholu, i która będzie życzliwie wspierać decyzję o udaniu się do specjalisty
nie warto odwlekać konsultacji, sprawdzając ponownie swoje możliwości kontrolowania picia. W przypadku osób uzależnionych niemal wszyscy mają za sobą różne, w efekcie nieudane, próby takiej kontroli. Dalsze zmagania pogłębiają tylko problem.

------------------------------------

Metody leczenia uzależnienia od alkoholu

Zasadniczą metodą leczenia uzależnienia w zakładach lecznictwa odwykowego jest psychoterapia uzależnienia, a postępowanie medyczne ma wymiar wspomagający psychoterapię uzależnienia i jest nakierowane głównie na leczenie alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz farmakologiczne wsparcie psychoterapii.
Programy terapeutyczne, oparte są w większości na podejściu terapii behawioralno-poznawczej i idei i doświadczeniach Wspólnoty Anonimowych Alkoholików. Większość programów integruje różne podejścia psychoterapeutyczne, z przewagą behawioralno-poznawczego.
Podstawowe cele psychoterapii to:
zachowanie trwałej abstynencji
poprawa zdrowia psychicznego i fizycznego
- nabycie umiejętności potrzebnych do rozwiązywania problemów emocjonalnych i społecznych.
Czas niezbędny do przeprowadzenia skutecznej terapii to 18–24 miesiące. Pierwszy, podstawowy etap psychoterapii uzależnienia od alkoholu w zakładach stacjonarnych i oddziałach dziennych trwa od sześciu do ośmiu tygodni, a w placówkach ambulatoryjnych od czterech do sześciu miesięcy. Cały cykl psychoterapii uzależnienia trwa do dwóch lat i obejmuje do 240 godzin terapii grupowej i do 50 godzin terapii indywidualnej w ciągu roku. Po zakończonej terapii stacjonarnej osoby uzależnione, w celu kontynuowania leczenia, kierowane są do dalszej psychoterapii w zakładach ambulatoryjnych oraz do grup samopomocowych Anonimowych Alkoholików i klubów abstynenta.
Czas leczenia w Oddziałach Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych nie przekracza 10 dni.

------------------------------------

Picie ryzykowne i szkodliwe

Różne wzory spożywania alkoholu

Nikt nie sięga po alkohol po to, aby mieć problemy. Przeciwnie każdy, kto spożywa alkohol oczekuje korzyści – chce poprawić sobie nastrój, ubarwić szarą codzienność, ułatwić kontakty towarzyskie, zrelaksować się. Niektórzy nawet wierzą, że alkohol może mieć korzystne działanie zdrowotne.
Choć alkohol jest trucizną i z punktu widzenia toksykologii każda ilość wypitego alkoholu jest ryzykowna, to jednak w większości przypadków spożywanie małych dawek alkoholu nie pociąga za sobą widocznych szkód zdrowotnych i konsekwencji społecznych. Mimo to nie powinni wcale pić alkoholu:
młodzi ludzie (ze względu na ryzyko poważnych zaburzeń rozwojowych)
kobiety w ciąży i matki karmiące (z powodu ryzyka uszkodzenia płodu i negatywnego wpływu na zdrowie dziecka)
osoby chore, przyjmujące leki wchodzące w reakcje z alkoholem
wszyscy, którzy znajdują się w okolicznościach wykluczających picie (kierując pojazdami, przebywając w pracy, w szkole, itp.)
osoby, którym szkodzi każda, nawet najmniejsza, ilość alkoholu.

Co ósmy dorosły Polak nie pije w ogóle alkoholu. Kilkanaście procent dorosłych Polaków spożywa alkohol problemowo. Szacuje się, że w grupie tej znajduje się ok. 900 tys. osób uzależnionych oraz ponad 2 mln osób pijących alkohol ryzykownie lub szkodliwie.
Większość pijących spożywa alkohol w sposób, który nie powoduje negatywnych konsekwencji dla nich i dla osób z ich otoczenia.

Osoby pijące alkohol mogą wielokrotnie w ciągu swojego życia zmieniać wzór spożywania alkoholu, przemieszczając się na continuum od abstynencji, poprzez picie o niskim poziomie ryzyka, do spożywania alkoholu w sposób wysoce ryzykowny i szkodliwy. Niektóre z nich się uzależnią. Jest to wędrówka w dwie strony. Ktoś, kto dzisiaj pije alkohol na poziomie niskiego ryzyka może w wyniku różnego rodzaju okoliczności zwiększyć swoje picie do poziomu wysokiego ryzyka. Ktoś, kto dziś pije ryzykownie lub szkodliwie może na tyle ograniczyć swoje picie, aby radykalnie zmniejszyć wynikające z niego szkody. Abstynent może w każdej chwili zacząć pić, a osoba uzależniona może zostać abstynentem. Najmniej prawdopodobna jest sytuacja, że osobie uzależnionej uda się trwale ograniczyć spożywanie alkoholu, a więc wrócić na stałe do picia kontrolowanego, o niskim ryzyku szkód.

Ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych ilości alkoholu (jednorazowo i łącznie w określonym czasie) nie pociągające za sobą aktualnie negatywnych konsekwencji, przy czym można oczekiwać, że konsekwencje te pojawią się, o ile obecny model picia alkoholu nie zostanie zmieniony.

Picie szkodliwe to taki wzorzec picia, który już powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne; ale również psychologiczne i społeczne, przy czym nie występuje uzależnienie od alkoholu.

Czym różnią się osoby pijące szkodliwie od osób uzależnionych?
Wzorzec picia osób uzależnionych i pijących szkodliwie może być dość podobny. To, co przede wszystkim różni obie te grupy to występowanie u osób uzależnionych objawów uzależnienia: a zwłaszcza głodu alkoholowego, objawów zespołu abstynencyjnego i upośledzenia kontroli nad zachowaniami związanymi z ilością i częstotliwością picia. Mówiąc bardziej opisowo: osoba uzależniona odczuwa silny, nieodparty przymus sięgania po alkohol, doświadcza szeregu nasilających się dolegliwości fizycznych i psychicznych po przerwaniu lub znacznym ograniczeniu picia (drżenie mięśniowe, wzmożona potliwość, zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, lęki), które ustępują po wypiciu kolejnej porcji alkoholu oraz pije alkohol inaczej niż tego naprawdę pragnie (więcej i dłużej niż planuje, ma problemy z utrzymaniem zaplanowanej abstynencji).


------------------------------------

Współuzależnienie

Nadużywanie alkoholu przez jednego z członków rodziny destabilizuje funkcjonowanie całego systemu rodzinnego, rodzi poważne problemy, jest przyczyną cierpienia dorosłych i dzieci. Narastanie problemu alkoholowego skłania niepijących członków rodziny do szukania sposobów pozwalających im przetrwać w sytuacji permanentnego stresu, braku poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, niemożności zaspokojenia elementarnych potrzeb psychologicznych, a czasami również biologicznych. Osoba pijąca z biegiem czasu coraz silniej koncentruje się na alkoholu, wycofuje się z pełnienia ról życiowych, przestaje świadczyć na rzecz rodziny, a czasem nawet interesować się swoimi bliskimi. Wymaga opieki i obsługi.
Konsekwencją życia z partnerem nadużywającym alkoholu może być współuzależnienie. Osoba współuzależniona:
Przejawia silną koncentrację myśli, uczuć i zachowań na zachowaniach alkoholowych osoby pijącej
Szuka usprawiedliwień sytuacji picia, zaprzeczania problemowi
Ukrywa problem picia przed innymi
Przejmuje kontrolę nad piciem osoby bliskiej (ogranicza sytuacje alkoholowe, wylewa alkohol, odmierza ilości, kupuje alkohol, aby pijący nie wychodził z domu itp.)
Przejmuje odpowiedzialność za zachowania pijącego partnera, łagodzi konsekwencje picia: kłamie, płaci długi, dba o higienę pijącego, o jego wizerunek itp.
Przejmuje za osobę pijącą obowiązki domowe, które ona zaniedbuje.
Życie w długotrwałym stresie spowodowanym piciem osoby bliskiej i brak skuteczności własnych działań nakierowanych na rozwiązanie problemu picia powodują poważne konsekwencje psychologiczne:
Zaburzenia psychosomatyczne:
- nerwice
- zaburzenia życia emocjonalnego (chaos emocjonalny, huśtawka nastrojów, stany lękowe i depresyjne, napięcie i stan ciągłego pogotowia emocjonalnego)
- zakłócenia czynności poznawczych (zagubienie, chaos poznawczy, brak poczucia sensu i celu, zakłócenie wzorców normy i zdrowia, nierealistyczne oczekiwania)
Pustkę duchową i brak nadziei
Samotność
Poczucie niemożności rozstania się
Czasami nadużywanie substancji psychoaktywnych (zwłaszcza leków nasennych i uspokajających)
Trudności w rozpoznawaniu własnych potrzeb, w realizacji własnych pragnień, ambicji i celów
Wyraźnie odczuwane obniżenie jakości życia.
Współuzależnienie nie jest chorobą – jest zespołem nieprawidłowego przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu. U części osób współuzależnionych rozpoznaje się ostrą reakcję na stres, zaburzenia stresowe pourazowe lub zaburzenia adaptacyjne. Współuzależnienie diagnozuje się wyłącznie u osób dorosłych, które formalnie mogą wybrać inną drogę poradzenia sobie z problemem picia partnera. Dzieci nie mają żadnego wyboru. Są skazane na życie w takich warunkach, jakie stwarzają dla nich dorośli.

Osoby współuzależnione wymagają pomocy i mogą uzyskać poprawę stanu zdrowia psychosomatycznego, jeśli skorzystają z pomocy oferowanej im w placówkach terapii uzależnień, gdzie mają prawo korzystać z bezpłatnej pomocy terapeutycznej i medycznej. Lista placówek lecznictwa odwykowego w Polsce znajduje się na stronie internetowej Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (www.parpa.pl). Niezależnie bowiem od tego, czy pijący podejmie leczenie odwykowe, czy nie, czy zatrzyma picie, czy będzie pił dalej – osoby współuzależnione mogą poprawić jakość swojego życia i życia swoich dzieci. Trudno jest im to jednak zrobić bez przyjęcia fachowej pomocy z zewnątrz.
Poza profesjonalną terapią współuzależnienia pomocne dla osób mających pijących bliskich mogą być spotkania Wspólnoty Al-Anon, której celem jest wspieranie się osób współuzależnionych w trudnościach wynikających z życia z osobą pijącą i w zmianie swojego funkcjonowania na bardziej satysfakcjonujące. Spis mityngów Wspólnoty Al-Anon znajduje się na stronie www.al-anon.org.pl .

12 kroków AA

1. Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem.
2. Uwierzyliśmy, że Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie.
3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.
4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny.
5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych błędów.
6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich wad charakteru.
7. Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki.
8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi zadośćuczynić im wszystkim.
9. Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.
10. Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do popełnianych błędów.
11. Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas oraz o siłę do jej spełnienia.
12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków, staraliśmy się nieść posłanie innym alkoholikom i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.

------------------------------------